Büyümeyi tüketim ve ihracat sürükledi

Şebnem TURHAN

Türkiye ekonomisi bu yıl üçüncü çeyrekte yüzde 7,4 büyüyerek beklentinin hafif altında bir performans gösterdi. Pandeminin etkisinin oldukça hafiflediği kısıtlamaların olmadığı turizmin büyük ivme kazandığı yılın üçüncü çeyreğinde büyümeye en büyük katkı ise ihracat ile vatandaşın tüketiminden geldi. Geçen yıl üçüncü çeyrekte yüzde 6,3 büyüyen bu yıl ikinci çeyrekte yüzde 22 ile tarihinin en hızlı büyümesine ulaşan Türkiye ekonomisinde büyüme beklentileri yılın çift hanede tamamlanabileceği yönünde şekilleniyor.

Ancak bu yıl son çeyrekte yaşanan kur atakları vatandaşın tüketimini baskılayacakken ihracatta ise büyük bir katkının oluşacağı öngörüleri öne çıkıyor. Türkiye yüzde 7,4 büyümesiyle üçüncü çeyrekte G20 ülkelerinin en hızlısı olurken OECD ülkeleri arasında ikinci, dünya ekonomileri arasında ise dördüncü sırada yer aldı.

Kişi başı milli gelir 9.509 dolara çıktı

TÜİK verilerine göre üçüncü çeyrekte gayri safi yurtiçi hasıla TL bazında cari fiyatlarla geçen yılın aynı çeyreğine göre yüzde 35,5 artarak 1 trilyon 915 milyar 467 milyon lira oldu, dolar bazında ise ekonominin büyüklüğü 225 milyar 497 milyon dolar gerçekleşti. Son 4 çeyrek dikkate alındığında Türkiye ekonomisinin büyüklüğü TL bazında cari fiyatlarla 6 trilyon 418 milyar 679 milyon lira dolar bazında ise 795 milyar 167 milyon dolar olarak hesaplandı. Kişi başı milli gelir ise üçüncü çeyrek itibariyle hesaplandığında 9 bin 509 dolara yükseldi.

Tarımda üçüncü çeyrekte küçülme

TÜİK’in üretim yöntemiyle hesabına göre tarımda üretim küçüldü. Aslında tam üretimin en yoğun olduğu çeyrek olan üçüncü çeyrekte yaşanan bu daralma tarım için olumsuz sinyal verdi. Bu yıl üçüncü çeyrekte tarımda küçülme yüzde 5,9 olurken ekonomik büyümeyi ise 0.73 puan geriletti. Öyle ki geçen yıl ikinci çeyrekte tüm pandemi etkisine rağmen tarım sektörü yüzde 5,4 üçüncü çeyrekte ise yüzde 6,7 büyüme göstermişti. Gıda enflasyonundaki hızlı seyir göz önüne getirildiğinde tarımdaki ivme kaybı endişe verici. 

Sanayide ivme kaybı yaşandı

Geçen yılın üçüncü çeyreğinde yüzde 8,1 büyüyen sanayi üretimi bu yıl üçüncü çeyrekte yüzde 10 büyüdü. Bu yılın ikinci çeyreğine göre ise mevsim etkilerinden arındırılmış olarak yüzde 10,6 artış yaşandı. Üçüncü çeyrekte sanayideki bu büyümenin ekonomiye katkısı 1.9 puan oldu. Zaten bu yılın son iki çeyreğinde sanayide ivme kaybı bekleniyordu. Dördüncü çeyrekte ise kurdaki büyük değişimin etkisi sanayide görülebilir. İç talepte yine kur etkisiyle beklenen yavaşlama sanayi üretimini etkileyebilir. Ancak ihracatta son çeyrekte de güçlü bir artış öngörülüyor bu sanayi üretimini destekleyecek.

İnşaatta daralma yaşandı

İnşaat sektörü üçüncü çeyreği olumsuz geçiren sektörler arasında. Geçen yıl kredi kampanyalarıyla yeniden ivmelenen ve yüzde 3,2 büyüyen ardından bu yılın ilk iki çeyreğinde de büyüme performansını sürdüren inşaat bu yıl üçüncü çeyrekte yüzde 6,7 daraldı. Bunun ekonomiye negatif etkisi ise 0.43 puan oldu. Sanayideki daralmanın son çeyrekte de etkili olması bekleniyor.

Hizmetlerde toparlanma sürüyor

Geçen yıl pandeminin etkisini en çok hisseden sektör hizmetler bu yılın üçüncü çeyreğinde turizm sektörünün güçlü katkısıyla yüzde 20,7 büyüdü ve ekonomiye 4.45 puanlık katkı yaptı. Hizmetlerde üçüncü çeyrekte güçlü ivme beklentiler dahilindeydi. Son çeyrekte ise yeni varyantların etkisi ile yaşanan sıkıntılarla yine desteğini sürdürse de hizmetler sektöründe ivme kaybı öngörülüyor.

Pandeminin öne çıkardığı bilgi ve iletişim sektörü güçlü büyümesini üçüncü çeyrekte de sürdürdü. Yüzde 22,6'lk büyüme gösteren sektör ekonomiyi de 0.63 puan yukarıya taşıdı.

Finans sektörü frene bastı

Geçen düşük faiz kampanyalarıyla en iyi dönemini geçiren finans sektörü bu yıl üçüncü çeyrekte tıpkı ikinci çeyrekte olduğu gibi daraldı. Üçüncü çeyrekte yüzde 19,9 daralan finans sektörü ekonomiyi de 1.01 puan daha az büyümesine neden oldu. Faiz indirimleri üçüncü çeyreğin sonunda başlamıştı asıl etkisi son çeyrekte görülecek. Özellikle Merkez Bankası ticari kredilerdeki ivme kaybına dikkat çekerek faiz indirimlerini sürdürüyordu. Ancak kur atakları sektörde ivmelenmenin önünde engel gibi duruyor.

Gayrimenkul sektörü yüzde 4,7 büyürken idari destek ve hizmet faaliyetleri sektöründe yüzde 25,4’lük büyüme görüldü. Kamu yönetimi, eğitim, sağlık sektöründe ise yüzde 8,3 büyüme 0.79 puanlık katkı sağladı. 

Vatandaş tüketimini erkene çekti

Vatandaş üçüncü çeyrekte tüketimini yüzde 9,1 artırarak ekonomik büyümeye 5,4 puanlık katkı sağladı. Vatandaşın son çeyrekte ise frene basacağı tahmin ediliyor. Yine kur atakları vatandaşın tüketim harcamalarının yavaşlamasına neden olacak. Devletin tüketim harcamaları ise yüzde 9,6 artarken üçüncü çeyrekte ekonomiye de 1.21 puanlık katkı yaptı. Ayrıca makroihtiyati önlemler yani kredi ve kredi kartına taksit sınırları da vatandaşın tüketiminin yavaşlamasına katkı sağlıyor.

Toplam yatırımlarda gerileme

Geçen yılın ikinci çeyreğinden itibaren sürekli büyüme gösteren gayrisafi sabit sermaye oluşumu yani yatırımlar dört çeyrek sonra bu yıl üçüncü çeyreğinde daraldı. Yüzde 2,4 gerileyen yatırımlarda etkili olan inşaat yatırımlarındaki küçülme oldu. Yatırımların ekonomiyi küçültücü etkisi ise 0.65 puan oldu. Yatırımların ayrıntısına bakıldığında makine ve teçhizat yatırımlarında yüzde 17,5 büyüme varken İnşaat ise yüzde 9,6 daralma var.

Dış ticaretin net katkısı 6.8 puan

Dış ticaret üçüncü çeyrekte ekonomik büyümeye en yüksek net katkıyı veren sektör oldu. İhracatın yüzde 25,6 arttığı üçüncü çeyrekte ithalat yüzde 8,3 daraldı. İhracattan büyümeye 5.02 puan katkı gelirken daralan ithalat da büyümeyi 1.8 puan destekledi. Böylece net dış ticaretin büyümeye katkısı 6.8 puana ulaştı. Dış ticarettin son çeyrekte de büyümenin asli unsuru olması bekleniyor. Zaten Cumhurbaşkanı Erdoğan da yeni ekonomi modelinde ihracatın etkisine sık sık dikkat çekiyor. İthalatta ise kur etkisiyle azalan yurtiçi taleple gerilemenin devam etmesi bekleniyor. Stoklar ise büyümeyi 5.4 puan geriletti.

Vatandaş bu kez hizmetlere harcadı

Vatandaşın tüketiminde dayanıklı tüketim mallarındaki artış ivme kaybederken özellikle turizm sezonunun etkisiyle hizmetler sektöründeki harcama dikkat çekiyor. Dayanıklı tüketimde büyüme yüzde 29,7 oldu. Yarı dayanıklı tüketim mallarına harcamalar da tam açılmanın etkisiyle yüzde 43,8 büyüdü. Dayanıksız tüketim mallarına harcamalar ise yüzde 32,7 arttı.

2022’nin ilk çeyreğinden mi çalıyoruz

Analistler beklentilerin hafif altında gelse de yılsonunu çift haneli büyüme rakamıyla kapatacağımız görüşünde. İkinci çeyrek büyüme verisi sonrası yılsonu büyüme verisi için revizyonlar yapılmış ve yüzde 9’un üzerine çekilmişti. Ancak analistler büyüme verilerinin sürdürülebilirlik açısından soru işaretleri içerdiğine dikkat çekiyor. Değersiz ve aşırı oynak TL’nin yatırım iştahını da zayıflatacağı, iç tüketimi ise alım gücünün eksilmesinin oldukça düşüreceğini vurgulayan analistler yurtiçinde iş yapma şeklinin de zorlaştığına işaret ediyor. Beklentilerdeki bozulma enflasyonda yüksek seviyelerin görülecek olması 2022 yılının ilk çeyreğinde büyümenin zora girebileceğinin işareti. Ayrıca artık pandemi yılının baz etkisi de ortadan kalkacak.