Borsadaki ‘depremzede zararı’ görünenden çok büyük

Barış ERKAYA - BORSA ANALİZ

Tüm ülke olarak 6 Şubat 2023 sabahı büyük bir kabusa uyandık. Son nüfus sayımına göre 9 milyon 65 bin insanımızın yaşadığı 10 büyük ili vuran çok büyük Kahramanmaraş merkezli iki deprem, her geçen saat artan acı bilançosuyla dünyanın bir numaralı gündem maddesine dönüştü. Enkazın altında 7 gününde aradığımız mucizelere karşı bölgede milyonlarca vatandaş soğuk iklimde hayatta kalma mücadelesi veriyor. Yaralara bir nebze olsun merhem olabilmek için Türkiye çapında bütün halk seferber olurken dünyanın tüm ülkelerinden de yardım ve destek yağıyor.

Devre kesmekten işlem yapamayan borsa

Bütün bu acının içerisinde maalesef bir başka tartışma da Türkiye’nin sermaye piyasalarında devam ediyor. İlk depremin vurduğu 6 Şubat Pazartesi sabaha karşı saat 04:17’den sonraki ilk işlem gününde açılmasına karar verilen Borsa İstanbul, yatırımcıları ve uzmanları ikiye bölmüş durumda. Neyse ki ikiye bölünen bu cephenin ezici bir çoğunluğu, bunun bir hata olduğu inancında. Borsanın ilk andan itibaren kapatılmamasına yönelik tepkilerin büyümesiyle hisse senedi piyasalarının açık kaldığı iki günün ardından üçüncü gün, giderek derinleşen değer kayıpları nedeniyle neredeyse devre kesmekten işlem yapılamıyor olması sonrası işlemler durdurularak Çarşamba günkü seans tamamen iptal edildi.

Fakat ilk iki gün açık kalan piyasaya ilişkin tartışma halen tüm şiddetiyle sürüyor. Deprem bölgesinde yaşayan yatırımcıların videoları, deprem bölgesinde olmasa bile ailesi veya yakınları orada olduğu için borsadaki yatırımları aklının ucundan bile geçmeyen kişilerin itirazları her gün bu tartışmanın alevini daha da büyütüyor.

Zarar görünenden büyük

Biz de zaten büyük bir yıkım yaşamış olan bölgedeki yatırımcıların ve bölgede yakınları bulunan kişilerin borsada yaşanan bu süreçten nasıl etkilenmiş olabileceğine biraz daha yakından bakalım. Daha ilk günden beri Ekonomi gazetesi de hem haberlerinde hem de yazarlarıyla çokça yazdı çizdi. Depremden çok büyük şekilde etkilenen 10 ilde bulunan yatırımcıların sayısı Borsa İstanbul’da yatırım yapan yatırımcıların yüzde 10’unu oluşturuyor ve depremzede bu yatırımcıların portföylerinin büyüklüğü 56 milyar TL. Toplamda sadece bu 10 ilde ikamet eden 381 bin 463 yatırımcıdan bahsediyoruz.

3 Şubat 2023 Cuma günü itibariyle, zaten büyük bir düzeltmeden çıkıp yönünün yukarıya çevirmeye ve toparlanmaya çalışan borsa 6 Şubat Türkiye’nin dört bir yanında yaşayan, depremin vurduğu 10 ille akrabalık veya yakın bağları bulunan kişilerle birlikte bu yıkımdan birinci derecede etkilenen kişi sayısı 16 milyon. Borsanın iki gün işleme açık kalmasının depremden doğrudan veya dolaylı etkilenen kişilere zararı onlarca milyar TL’yi bulabilir. 2023 Pazartesi günü 4 bin 748 puana kadar, Salı günü 4 bin 484 puana kadar indikten sonra, halen alınmayan kapatma kararının ardından Çarşamba günü 12 dakikada endeksin iki defa devre kesmesiyle tamamen işleme kapatıldı.

Kapatıldığı an itibariyle endeks 4 bin 186 puana inmişti. Fakat seansın da tamamen iptal edilmesiyle tekrar endeksin kapanışı kayıtlara Salı günkü kapanış olan 4 bin 505 puana döndü. Sadece endeks üzerinden bakarsak aslında kayıp yüzde 10. Yani endeks bazında portföylerin onda biri eridi gitti. Peki o bölgede yaşayan depremzedelerin kayıpları ne kadar? Sadece endeks üzerinden hesaplarsak, ki bunun aslında doğru bir hesaplama olmadığına birazdan geleceğiz, zarar en az 5 milyar 318 milyon TL. Birçok hisse senedinde ise kayıp yüzde 20’leri aşıyor. Yani endeks aslında yatırımcılar uğradığı asıl kaybı göstermiyor. BİST-100 endeksinin bu gösterge özelliğini kaybettiğini daha önce de analizlerimizde göstermeye çalışmıştık. Yani maksimum kayıplar üzerinden bakılırsa hisse bazında kayıpların 15 milyar TL’lere yaklaşması ihtimali bulunuyor. Bu da 10 ilde yatırımcı başına ortalama 15 bin TL ile 43 bin TL arasında bir kayıp demek.

16 milyon kişiyi, 600 binden fazla yatırımcıyı ilgilendiriyor

Şimdi dönelim ve çok da konuşulmayan fakat konuşulması elzem olan bir diğer tarafına. Evet, depremi birebir yaşayan, belki bazıları enkaz altında kalan, kurtarılan veya vefat eden, evsiz kalan, yerinden yurdundan olan, kendi binaları sağlam kalsa ve depremden sağ çıksa bile komşusu, eşi, dostu, akrabası enkaz altında kaldığı için 6 gündür enkazların başlarında can kurtarma mücadelesi veren kişilerin sayısı 381 bin 463. Fakat unuttuğumuz nokta şu ki tüm Türkiye’de, İstanbul’da, Ankara’da, İzmir’de veya deprem bölgesi dışındaki diğer illerde yaşayıp da depremzede bu 10 ilde kaydı bulunan kişi sayısı 9 milyondan fazla. Yani aslında bu deprem sadece o bölgede fiilen yaşayan 9 milyondan fazla vatandaşı etkilemedi. Toplamda o bölgeyle bağı olan 16.2 milyon kişiyi etkiledi. Bu da demek oluyor ki depremin tüm ülkenin gündemine girmeye başladığı 6 Şubat sabahı itibariyle borsada bulunan hisse senedi yatırımlarını aklına bile getiremeyecek, bölgede yaşayan eşinin, dostunu, akrabasını düşünmek zorunda olan, belki de ilk günden itibaren ulaşımı uzun bir süre imkansızlaşan bölgeye hareket ederek enkazların başında nöbet tutmaya çalışan, kendi imkanlarıyla ilk anda enkazdan can kurtarma derdine düşmüş yatırımcı sayısı 381 bin kişiden misliyle fazla. Çok basit bir matematikle bölgede yaşayan kişi sayısıyla yapılabilecek bir orantı aslında bölgedeki depremden etkilenen 650 binden fazla yatırımcı olabileceği varsayımını ortaya çıkarıyor. Bu da borsadaki toplam yatırımcı sayısının yüzde 16’sı demek. Yani her altı yatırımcıdan biri. Ve buna bağlı olarak da doğrudan etkilenen portföy büyüklüğünün 100 milyar TL’ye yaklaşması anlamına geliyor. Bu durumda ise aslında borsada yaşanan kayıplar sırasında can derdine düşmüş yatırımcıların zararının 12 ila 35 milyar TL’lere yaklaşması mümkün.

Bunun dışında sadece bu 10 şehirde bulunan hisse senedi, yatırım fonu ve yapılandırılmış ürünler yatırımları bulunan 738 bin yatırımcının bu üç yatırım alanındaki toplam birikimi 76 milyar TL’nin üzerinde.

BU SORULARIN YANITINI SİZ VERİN!...

Şimdi gelelim ana tartışma konusuna. Ne diyor borsanın açık olmasını savunan kesim? Krizler de dahil olmak üzere her koşulda hisse senedi piyasalarının açık olması esastır. Neden? Sermaye piyasaları likidite sağlama görevini yerine getirmeli.
Peki, dönüyoruz sermaye piyasalarının sağlıklı işleyişinin diğer hayati koşullarından bir diğerine: Eşit rekabet, piyasalara eşit erişim imkanı! Şimdi de basit sorularla devam edelim:

1 - Korkunç bir depremle yıkılan evinin enkazı altında kalan bir yatırımcının eğer Allah yardım etti ve civarında bir telefon bulabildiyse, oldu da bölgede baz istasyonları da çöktüğü halde bir iletişim kurma imkanı bulunuyorsa yapacağı ilk şey nedir?

a) 112’yi arayıp enkaz altında kaldığını bildirmek ve konumunu bildirip acil kurtarma yardımı talep etmek

b) Aracı kurumunu arayıp “Deprem oldu, şimdi borsayı 4-5 saat içerisinde işleme açarlar, bizim şu hisseleri şu fiyatlardan satın” demek.

2 - Enkazdan sağ kurtulan ama bırakın cep telefonunu yanına almayı şiddetli sarsıntının etkisiyle çoluğunu çocuğunu kapıp yalınayak, pijamalarıyla sokağa fırlamış bir yatırımcının yapacağı ilk şey nedir?

a) Önce ailesini kışın yılın en sert seviyesine geldiği bölgede önce ailesini henüz yardımların ulaşmadığı bölgede soğuktan koruyacak bir imkan araştırmak, aç kalmamaları için yiyecek aramak, daha sonra da kendi evi yıkılmasa da eşinin, dostunun can mücadelesine destek verebilmek için zamanla yarışarak enkazlardan kurtarma çalışmalarına yardım etmek

b) "Borsayı kapattıklarına dair bir haber yok, bizim hisseler düşer şimdi” diyerek internetin olmadığı, cep telefonu şarjının en değerli şeylerden biri olduğu bir coğrafyada uygulamaya girip, hisse senetleri için satış emirleri vermek, akşamında da kontrol etmek.

3 - İstanbul’a, İzmir’e çalışmak için gitmiş ama bu 10 ilden bir veya birkaçında annesi, babası, eşi, dostu, akrabasını bırakmış yatırımcının sabah uyandığında sorduğu soru sizce neydi?

a) “Orada olan yakınım acaba sağ mı, enkaz altında mı, bu karda kışta sokakta mı? En kısa yoldan oraya nasıl gidip duruma bakabilir, sağlıklı şekilde onlara nasıl kavuşabilirim?”

b) “Şimdi borsa açılınca inşaat ve çimento şirketleri tavan çeker. Eldeki hisselerse çöker. Hemen girip birkaç işlem emri mi versem?”