Borsa İstanbul kapalı kalabilir

Şebnem TURHAN

Büyük deprem felaketinin acılarıyla boğuşan Türkiye’de borsa geçen hafta pazartesi ve salı günü sert düşüşlere rağmen açık kaldı. Çarşamba günü iki kere devre kesicinin tetiklenmesinin ardından borsa 15 Şubat günü açılacak şekilde kapatıldı. 8 Şubat Çarşamba günü yapılan tüm işlemler de iptal edildi. Piyasa bir yandan ilk iki gün yapılan işlemlerin geri alınmasını bir yandan da 15 Şubat günü açılıp açılmamasını tartışıyor. Piyasa uzmanları, yatırımcıya yönelik açıklamalar yapılmadan, şirketler etki analizi değerlendirmelerini açıklamadan, likidite ve makine işlemleri konusunda adımlar atılmadan borsanın açılmasının yanlış olduğunu dile getiriyor. 15 Şubat’ta açılışta yine aynı senaryonun devreye girebileceğini söyleyen piyasa uzmanlarının beklentisi Borsa İstanbul’un açılışının ertelenmesi yönünde.

Fortuna Capital CEO'su Dr. Altuğ Özaslan, çarşamba günü borsanın açılmasını doğru bulmadığını dile getirerek halka açık tüm şirketlerin depremin onları nasıl etkilediği, 2023 projeksiyon ve beklentilerini nasıl değiştireceğini açıklamaları gerektiğini dile getirdi. Özaslan, “Yatırımcı beklentiyi satın alır, yatırımcı hangi beklentiyi satın alacak. Şirketlerden bununla ilgili açıklama gelmeden, projeksiyonlar paylaşılmadan borsanın açılmasını doğru bulmuyorum. Tüm şirketler etkiyi, projeksiyonları ve beklentilerini paylaşmalı” diye konuştu.

Bilgi veren bir piyasa uzmanı da borsanın kapatıldığı günden bu yana değişen hiçbir şey olmadığına dikkat çekti. Daha, Sermaye Piyasası Kurulu, Borsa İstanbul ve Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’ndan ortak bir açıklama olmadığına işaret eden uzman, şirketlerden de etki analizi, ilk değerlendirmelerin bile gelmediğini vurguladı. Bir gün önce bunları değiştirdik diyerek borsanın açılamayacağını kaydeden uzman ayrıca emeklilik fonlarının payı artırıldı borsa açılsın demenin yanlış olduğunu dile getirdi. Uzman ayrıca 3 gün piyasayı açmanın da anlamsız olduğuna vurgu yaptı.

‘5 işgünü daha kapalı kalmalı’

Borsa Uzmanları Derneği de yaptığı açıklamada Borsa İstanbul bünyesinde bulunan piyasaların kapalılık sürelerinin en az 5 işgünü daha uzatılması gerektiğini dile getirerek söz konusu sürede likidite ihtiyacı yaşayan kişi ve kurumlar için hisse ve teminat garantisi ile Takasbank üzerinden kaynak sağlanması gerektiği kaydedildi. Türkiye Varlık Fonu içinde oluşturulacak portföy yönetimi yapısı ile piyasa yapıcısı olarak kendi ortaklığı olduğu şirket hisselerinde geri alımlar ve dengeleyici işlemler yapmasının sağlanması istenilen açıklamada şöyle denildi: "BİST'teki halka açık olan şirketlerde hisse geri alım programlarının teşvik edilip yasal süreçlerin yumuşatılması ve geri alım yapan kurumların belli bir süre beklemeden varlık satışı işlemlerini de yapıp vergisel kolaylık sağlanmalı. Kredili işlem durumunda olan hesaplarda temerrüt faizi ya deprem sürecinde borsanın açıldığı zamana kadar kaldırılsın ya da çok daha düşük bir oran uygulansın. (Yüzde 280 civarında temerrüt alan kurumlar olduğu piyasada bilinmektedir.)”

SPK'nın kredilendirme ve faiz uygulamaları üzerinde denetimlerini sıkılaştırmasının da yerinde olacağı ifade edilen açıklamada kredilendirmelerin banka mevduat faizi ortalamasının maksimum yüzde 30 üzerine konarak uygulanması daha yerinde olabileceği işaret edildi. Olağanüstü durumlarda BİST sermaye piyasası araçlarında düşüşlerde günlük marjların yüzde 5 indirilmesi, devre kesicinin yüzde 3'lük düşüşlerde devreye girmesi önerilen Borsa Uzmanları Derneği açıklamasında iki defa devre kesici durumunda olan hissenin ise günlük olarak işleme kapatılması gerektiği kaydedildi. Açıklamada şu önerilerde bulunuldu: “Emeklilik fonlarında hisse limiti yüzde 10'dan daha fazla bir düzeye çıkarılmalı. Açığa satışlarda piyasa şartları düzelinceye kadar yukarı adım kuralı devam etmeli. Algoritmik makinelerin işlem durumlar çok sıkı takip edilmeli. Virmanlı satış, ödünç işlemleri geçici olarak durdurulmalı. Borsa açılışından öne yetkili kurum yöneticilerinin bilgi verip yatırımcıyı sakinleştirecek bir basın toplantısı yapmalı.”

Makinelerin işlemleri daha sıkı takip edilmeli

Algoritmik makinelerin işlemlerine yönelik piyasada yoğun bir tepki var. Deprem öncesi son işlem günü olan 3 Şubat’ta yoğun alımla borsayı yüzde 5 yukarı çeken büyük yatırımcının ki bunun robotik işlem olduğu piyasa uzmanlarınca belirtiliyor, 7 Şubat Salı günü de yüklü satışla borsanın yüzde 9’a yakın düşmesine neden olduğu vurgulanıyor. Borsa İstanbul'da aracı kurumların işlemleri tek bir kurumun salı günü 1.3 milyar liralık net satış işlemi yaptığını ortaya koyarken bu kurumun yabancı robotik işlemlerini gerçekleştirdiği kaydedildi. Piyasa uzmanları algoritmik makinelerle işlem yapan yabancı kurumun Borsa İstanbul'a emir gönderme ara yüzü üzerinden direkt erişim hakkı olduğunu ve bunun sorgulanması gerektiğini belirterek bu robotik işlemlerin diğer yatırımcılarla aynı anda tuşa bassalar da önce onların emirlerinin gittiğine dikkat çektiler. Makine işlemleri konusunda sıkıntı yaşayan tek ülke Türkiye değil. Geçen haftalarda Güney Kore’den gelen bir haber ülke SPK’sının verdiği cezayı ortaya koydu. Güney Kore SPK’sı Bank of America’nın 2018’deki robotik işlemlerinin piyasa bozucu olduğunu vurgulayarak 10 milyon dolar ceza kesti. Uzmanlar tıpkı Güney Kore gibi Türkiye’de de bu robotik işlemlerin çok dikkatli incelenmesi gerektiğini vurguluyor.