Ayakkabı ithalatı milyar doları aştı, açık patladı

YENER KARADENİZ/İSTANBUL

Üretim maliyetlerinde geçen yıldan bu yana meydana gelen artışa karşılık baskılanan kur, yıllık 1 milyar doların üzerinde ihracata konu olan ayakkabı sektöründe taşları yerinden oynattı. Rekabet gücünü kaybederek yurtdışında fiyat tutturamayan ayakkabı sanayiinde ihracatta düşüş hızlanırken ithalatta ise adeta patlama yaşandı.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre bu yılın ocak-ağustos döneminde 64. fasılda yer alan ayakkabı ve aksamları ithalatı, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 18,2 artış göstererek 1 milyar 167 milyon dolara çıkarken ihracat ise yüzde 11,8 gerileyerek 811 milyon dolara düştü. Sektörün dış ticaret açığı da 356 milyon dolara çıkarak rekor kırdı. Acil önlem alınması gerektiğini dile getiren sektör temsilcileri, aksi takdirde yıl sonunda açığın 500 milyon dolara yükseleceğini, daha fazla fabrika ve atölyenin kapanacağını ve işsizliğin tırmanacağı uyarısında bulundu.

Hem değer, hem adet hem de ihracat düşüşte

Küresel ayakkabı ihracatı 2023 yılında yüzde 2,3 düşüşle 176 milyar dolara gerilerken yıllık 500 milyon çifte yakın üretim kapasitesi bulunan Türkiye’nin ihracatı ise yüzde 3,2 gerileyerek 1 milyar 268 milyon dolara düşmüştü. Bu yıl rakip ülkeler ile fiyat farkının açılmasının etkisi ile Türkiye ayakkabı sanayiinde kan kaybı hızlandı. Ocak-ağustos döneminde ihracattaki düşüş hızlanırken ayakkabı özelinde bakıldığında düşüş hızı yüzde 25,8’e çıkarken değer olarak 591 milyon dolara geriledi. Aynı dönemde adet ve kg başına değerde de önemli oranda gerilemeler yaşandı ve 2023 yılının aynı döneminde 214 bin çift olan ihracat 164 bine düşerken, kg başına ihracat değeri de yüzde 3,3 düşüş göstererek 3,59 dolara geriledi. Yine bu dönemde en büyük pazarlar olan Almanya’ya ihracat yüzde 21 düşüşle 43 milyon dolara, İtalya’ya yüzde 16,7 düşüşle 30 milyon dolara ve İngiltere’ye yüzde 11,9 düşüşle 25 milyon dolara indi. Farklı pazar açılımının etkisi ile Irak’a gerçekleşen ihracat ise yüzde 21,9 artış ile 63 milyon dolara yükseldi.

Dış ticaret açığı rekor kırdı

İthalatta ise tam tersi bir durum yaşandı. Trademap verilerine göre küresel ayakkabı ithalatı geçen yıl yüzde 8 düşüşle 159 milyar dolara gerilerken aynı dönemde Türkiye’nin ithalatı ise Türkiye istatistik Kurumu genel ticaret sistemi verilerine göre yüksek gümrük vergilerine rağmen baskılanan kur avantajının etkisiyle yüzde 47 artışla 1 milyar 416 milyon dolara yükseldi. Bu yıl ocak-ağustos döneminde ise ithalat bir önceki yılın aynı dönemine göre genel ticaret sistemine göre yüzde 18 artışla 1 milyar 167 milyon dolara çıktı. Gelişmelere paralel olarak ayakkabı sektöründe dış ticaret açığı 356 milyon dolara çıkarak rekor kırdı.

Açık tarihi farka gidecek

Türkiye Ayakkabı Sanayicileri Derneği Başkanı (TASD) Berke İçten, ayakkabı dış ticaretinde açığın 300 milyon doları aştığına dikkat çekerek, “Bu şekilde devam ederse dış ticaret açığı tarihi bir farka gidecek” dedi. İçten, şöyle devam etti: “fabrikalar kapanıyor, üretimler yavaşlıyor. Kapasiteler yarı yarıya düşüyor. 500-600 kişi çalıştıran fabrikalar 200-300 kişilere düştü. 60-70 kişi çalıştıran küçük işletmeler kapandı. Üretimde ciddi bir daralma var. Yıl başında asgari ücrette artış olacak. Döviz kuruna bakıldığında OVP değerli TL’yi öngörüyor. Dövizin artmadığı ama TL maliyet ve işçiliklerin arttığı bir ortamdayız. 2025, bu yıldan daha da sıkıntılı olacak. 2024’ü arayacağımız bir ortama giriyoruz.”

Devletimiz reel sektörü dinlemiyor

Bu tablonun değişmesi konusunda ise İçten, beklentilerini şöyle sıraladı: “3 ana başlıkta beklentimiz var. İlki ithal gelen markalı ürünlere en az yüzde 30-40 Türkiye’de üretim şartının getirilmesi. Yeni yıla kalmadan bunun olması lazım. Ana sanayinin koruma altına alınması lazım. 2014’te olduğu gibi STK devlet iş birliği ile gelecek 10 yılın iyi planlanması lazım. İletişimimizin artması lazım. Devletimiz reel sektörü yeterince iyi dinlemiyor. Yan sanayideki vergilerin ara mal vergilerinin sıfırlanması lazım. Dünyadan koptuk rekabet edemiyoruz. Yan sanayi de desteklenmeli ancak bu destek ana sanayinin maliyetlerini artırmayacak şekilde düzenlenmeli. Son olarak da iç piyasada taklit çok ciddi boyutlara ulaştı. Bu konunun acil şekilde çözülmesi gerekiyor. Çin ile aramızdaki fiyat farkı çok açıldı. Aynı ayakkabıda 2-3 dolar olan fark 7-8 dolara çıktı. Portekiz’den 10 dolara kadar daha uygun idik bu fark 1-2 dolara kadar düştü. Avrupa’da daha avantajlı hale geldi Portekiz.”

Çin’den ithalat yüzde 26,8 arttı

Türkiye’nin ithalat yaptığı ülkelere bakıldığında 380 milyon dolar değer ile Çin ilk sırada yer alıyor. 8 ayda bu ülkeden yapılan ithalat yüzde 26,8 arttı. Çin’i yüzde 13,6 artış ve 329 milyon dolar ile Vietnam ve yüzde 3,8 artış ve 166 milyon dolar ile İtalya takip ediyor. En yüksek ithalat artışı yüzde 36,8 ile Endonezya’dan. 2023’ün 8 aylık döneminde 96 milyon dolar olan ithalat bu yılın aynı döneminde 132 milyon dolara yükseldi.

Suudi Arabistan’a ihracat yüzde 406 arttı

Sekiz aylık dönemde siyasi krizin çözüldüğü Suudi Arabistan ihracatta hem artış hem de değer olarak ilk sıraya yerleşti. Bu ülkeye sekiz aylık ihracat geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 406 artarak 18 milyon dolardan 90 milyon dolara yükseldi. Onu yüzde 23,4 artış ve 66 milyon dolar ile Irak izlerken üçüncü sırada yüzde 18,5 gerilemeye rağmen 55 milyon dolar ile Almanya yer aldı.