Asgari ücret tartışmaları hız kazandı: Ekonomistler ne diyor?

Enflasyonla mücadele ekonomi yönetimi tarafından Merkez Bankası, vatandaş tarafından da ücretliler üzerinden yürütülüyor. Enflasyondaki yükseliş, sabit gelirli kesimin sorunu olmaya devam ediyor.

Maaşlı çalışanlar ve emeklilere yapılacak zamlarda, en büyük kesim olarak görülen ve yönetilebilen bir alan olarak asgari ücretliler öne çıkıyor. Türkiye’de ortalama ücrete yakınsayan asgari ücret ve kalabalık bir kitle haline gelen asgari ücretliler 2024’ün son çeyreğinde hızlanan tartışmaları yakından izliyor. Maaş zamları oranında da baz oran haline dönüşen asgari ücret zammı aralık ayı yaklaştıkça daha çok konuşuluyor.

IMF’den asgari ücret zammı tavsiyesi

IMF’nin Türkiye değerlendirmesinde yer alan asgari ücret zammı, yabancı kurumların da İstanbul ziyaretleri sonrasında gözlemiyle aynı doğrultuda yüzde 25 seviyesinde olurken, son yıllardaki gibi yüksek bir oran olmaması önerisi dikkat çekmişti.

Merkez Bankası Başkanı ABD’de açıkladı

TCMB Başkanı Fatih Karahan’ın ABD’de yaptığı sunumda, tavsiye ve öngörü niteliğinde açıkladığı oran da IMF’ye paralel oldu.

Ekonomistler ne diyor?

Asgari ücrette öne çıkan zam oranı netleşirken, yıl ortasında da artış yapılmayan maaşların ardından enflasyon karşısında alım gücü eriyen çalışanlar için ekonomistlerin hesaplamaları ve tahminleri ne diyor?

“Yanlışın bedelini neden insanlar çeksin ki?”

İTÜ İşletme Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Öner Günçavdı, “Asgari ücretle ilgili tartışmalar biraz erken başladı. Ama boşuna değil. Ülkemizdeki paracılar ve IMF ücret artışlarını sınırlamayı öneriyor. Benden tavsiye (haddim olmayarak!). Bunu düşünmeyin. Öncelikle uygulanan politika yanlış. Bu yanlışın bedelini neden insanlar çeksin ki?”

“Orta noktada bir yerlerde gerçekleşeceğini sanıyorum”

Ondokuz Mayıs Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mali Hukuk Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Murat Batı, paylaşımında şu değerlendirmeleri yaptı:

“Asgari ücret artışı hakkında sesli düşündüm 2022'den beridir asgari ücrete kadar olan ücretler gelir ve damga vergisinden istisna edilmektedir. Cevdet Yılmaz birçok yerde “asgari ücret istisnasından dolayı 2024 yılında 590 milyar lira vergi almadık” dedi. Yani asgari ücrete kadar olan istisnadan dolayı 590 milyar lira vergi harcaması bulunmaktadır.

2025 yılı Bütçe Kanun Teklifi ekine göre gelir vergisi istisna/muaf olan madde/bent sayısı 66 adettir. Bu sayı 2024 yılında 64 adet idi. GVK m.17 ile GVK m.22/4 de bu yılki vergi harcama listesine eklendi.

2024 yılı gelir vergisi vergi harcama tutarı 1 trilyon 6 milyar lira; 2025 yılında hedeflenen ise 1 trilyon 418 milyar liradır. Yani artış oranı yaklaşık yüzde 40 kadardır.

Bu nedenle 2025 yılı vergi harcama listesinin 2024’e nazaran genişletildiği de göz önüne alındığında ve diğer istisna/muafiyet kalemlerin de benzer oranda artırıldığı varsayımı altında asgari ücretin maksimum yüzde 40’a yakın bir oranda artması söz konusu olabilir.

Ancak OVP hedefi ve yaratılmaya çalışılan yüzde 25 artış algısı ile birlikte değerlendirildiğinde artışın yüzde 25 ila yüzde 40 aralığında gerçekleşeceği görülüyor.

En nihayetinde, Ekim ve Kasım enflasyon verileri ve kamuoyu baskısıyla birlikte değerlendirdiğimde asgari ücret artışının orta noktada bir yerlerde yani yüzde 33-35 bandında gerçekleşeceğini sanıyorum. 

İlerleyen günlerde diğer parametrelere bağlı olarak fikrim değişebilir elbette.”

“Vatandaşın temel harcamalarında fiyat artışı iki kat yüksek”

Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mehmet Şişman, “Vatandaşın konut, su, enerji eğitim vb. temel harcamalarında fiyat artışı TÜİK enflasyonundan iki kat yüksek (yüzde 90lar), fakat TCMB başkanı dışarıya yüzde 25 asgari ücret artışı vaadi veriyor. Bu vaatler halka ayıp olmuyor mu? Buna hakkı da yetkisi de yok!”

“Buraları boğunca mı düşecek enflasyon?”

Ekonomist Arda Tunca, katıldığı yayın sonrasında yaptığı paylaşımında, asgari ücret artışına yönelik şu değerlendirmeleri yaptı:

“IMF'nin asgari ücret baskılama önerisi yanlıştır. Rakamlarla anlattım. Enflasyonun talep cephesinde en üstte yer alan yüzde 20'lik gelir grubu var. Gelirden aldıkları pay yüzde 48.7. Kalan yüzde 80 ise gelirin yüzde 51.3'ünü bölüşüyor. Talep, hizmet kaynaklı. Hizmet enflasyonu ise yüzde 72.92. Hizmetin içinde, kira, lokanta/otel, ulaştırma var. Kira artışındaki sebep, yüzde 25'lik artış sınırlaması sonrası patlama. Lokanta/otele asgari ücretle geçinen en alttaki yüzde 6.1'lik gelir grubu mu gidiyor? yüzde 6.1'in harcamasında ulaştırma payı yüzde 8.8, en üstteki yüzde 20'de ise yüzde 28.3. Kira artışlarının yarattığı algıyla hanehalkı 12 ay sonrası için yüzde 71.6 enflasyon bekliyor. Sorumlusu asgari ücret mi, yanlış ekonomi politikaları mı? TR'de gelirin ilk 3 kalemi: konut/kiraya, ulaştırma, gıda ve alkolsüz içecekler. Buraları boğunca mı düşecek enflasyon?”

“’Etik olmak’ için teknik görüşümü paylaşmak durumundayım”

TEPAV Makroekonomi Çalışmaları Program Direktörü Dr. Ali Çufadar, paylaşımında tepki çekeceğini bildiğini ancak hesaplamaların gösterdiklerini şu şekilde yazdı:

“Asgari Ücret-Reel Kur-İşsizlik... Teknik görüşüm net. Asgari ücret artışı optimal-azami %25 olmalı. Fazlası olursa; %20 altı enflasyon için TL varsayılandan da daha fazla reel değer kazanmak zorunda. İşsizlik daha da artar. Mesele; %20 altı enflasyon istiyor muyuz? Tabi tepki çekeceğimi biliyorum ama "etik olmak" için teknik görüşümü paylaşmak durumundayım. Tek ön-şart: Hükumet de %20 altı enflasyonu garanti edecek... Fazlası zamda; enflasyon öngörülerimi değiştiririm...”

“2025'te de fakirleşmeye devam edeceğiz gibi görünüyor”

Karadeniz Teknik Üniversitesi İktisat Öğretim Üyesi Prof. Dr. Yakup Küçükkale, yüzde 25 zam oranı için şu ifadeleri kullandı:

“Ara zam da verilecekse eğer o zaman dediği doğru. Ama ara zam yoksa geçiniz o işleri... 2025'te de fakirleşmeye devam edeceğiz gibi görünüyor.”

“Enflasyonun faturasını asgari ücretliler mi çeksin”

Kocaeli Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Aziz Çelik, TCMB Başkanı Fatih Karahan’ın ABD yaptığı asgari ücret açıklamasına yönelik paylaşımında, şu ifadeleri kullandı:

“Asgari ücret saptamak Merkez Bankası Başkanın işi değil! Asgari Ücret Tespit Komisyonunda Merkez Bankasının temsilcisi bile yok! Merkez Bankasının asgari ücretle ilgili hiçbir yetkisi yok. Merkez Bankası Başkanının asgari ücrete hıza vermesi saçma bir tutum. Görevi değil, haddi değil! Yıl sonu için yüzde 44'ün üzerinde enflasyon beklentisi araştırması yayımlayıp asgari ücrete yüzde 25 zam uygun demek abesle iştigaldir! Ne yani, enflasyonun faturasını asgari ücretliler mi çeksin!”