Altın sevdası ve deprem etkisi cari açığı arttırdı

Şebnem TURHAN

Cari işlemler açığı şubat ayında 8.5 milyar dolar olan beklentilerin hafif üzerinde 8.78 milyar dolara çıktı ve geçen yıl şubattaki 5.3 milyar dolar seviyesinin üzerinde gerçekleşti. Ocak ayı cari açık 10 milyar dolara revize edilirken 12 aylık toplam cari açık ise 55.4 milyar dolar ile 10 yılın zirvesine çıktı. Büyük deprem felaketinin etkisiyle ivme kaybeden ihracata karşılık başta altın ithalatı olmak üzere artışını sürdüren ithalat şubatta cari açığın genişlemesine neden olurken cari açığın finansmanı ise Merkez Bankası rezervlerinden karşılandı. Rezervler şubatta 4.7 milyar dolar geriledi. Ekonomistler martta ihracattaki ivmenin ile açıkta genişlemeyi yavaşlatabileceğini belirtirken seçim ve deprem etkilerinin ise hızlandırıcı etki yapacağını kaydetti. Altın ithalatı ise martta son 9 ayın en düşük seviyesine indi.

Altın ve enerji hariç fazlada sert düşüş

Merkez Bankası şubat ayına ilişkin ödemeler dengesi istatistiklerini açıkladı. Buna göre altın hariç cari açık 4.98 milyar dolar ile geçen yıl şubata göre yatay seviyede gerçekleşti. Enerji hariç cari denge ise geçen yıl şubattaki 1.65 milyar dolarlık fazladan bu yıl şubatta 2.96 milyar dolar açığa döndü. Geçen yıl şubat ayında 2 milyar dolar olan altın ve enerji hariç cari fazla ise Şubat 2023’te 834 milyon dolara geriledi. Bu yılın ilk ayında 51.9 milyar dolar olan 12 aylık toplam cari açık ise şubatta 55.4 milyar dolara yükseldi.

Şubat ayında yaşanan büyük deprem felaketi ihracatta daralmaya neden oldu ancak ithalatta artış yavaşlayarak da olsa sürdü. Bu da dış ticaret açığının büyümesine neden oldu. Özellikle altın ithalatında süren yükseliş şubatta dış ticaret açığının genişlemesinde büyük rol oynadı. BİST verilerine göre ocakta 68.3 ton olan altın ithalatı şubatta 57.5 ton olmuştu. Martta ise alınan önlemlerin de etkisiyle 26.7 tona geriledi ve bu son 9 ayın en düşük ithalat seviyesi. Geçen yıl şubatta 4.5 ton altın ithal edilmişti. Bu sonuçlarla ödemeler dengesi tanımlı dış ticaret açığı da geçen yıl şubat ayındaki 6.3 milyar dolardan bu yıl şubatta 10.4 milyar dolara yükseldi.

Hizmetler tarafında ise taşımacılık gelirleri artışı hızlanırken seyahat gelirleri artışı hız kesti ki bunda da büyük deprem felaketinin etkisi büyük. Merkez Bankası verilerine göre şubatta taşımacılık gelirlerinde geçen yıl şubat ayına göre yüzde 102,7 artış olurken net seyahat gelirlerinin yıllık artış hızı ocaktaki yüzde 34,8'den artıştan şubatta yüzde 11,8'e geriledi. Böylece Şubat 2022'de 1.8 milyar dolar olan hizmet dengesindeki fazla bu yıl şubatta 2.3 milyar dolar hesaplandı.

Cari açığın finansmanında başrol rezervlerin

Cari açığın finansmanında ise rezervlerin başı çektiği görülüyor. Merkez Bankası verilerine göre şubatta yabancı yatırımcılar 406 milyon dolarlık gayrimenkul yatırımı yaparken toplam doğrudan yabancı yatırımda net giriş 505 dolar oldu. Bu dönemde yabancı yatırımcılar hisse senetlerinde net 185 milyon dolarlık satış yaptı, devlet iç borçlanma senetlerinde 14 milyon dolarlık alım gerçekleştirdi. Bankalar yurtdışı tahvillerde 1.2 milyar dolar net dış borçlanmaya gitti. Portföy yatırımları kaleminde net giriş 240 milyon dolar olarak hesaplandı. Şubatta uzun vadeli borçlarda 1 milyar dolar, kısa vadelilerde 27 milyon dolarlık net borçlanma gerçekleştirildi. Bu arada Şubat 2023’te yurtiçi bankaların yurtdışı muhabirlerindeki efektif ve mevduatları yaklaşık 80 milyon dolar azalırken yurtdışı bankaların yurtiçindeki mevduatları toplamda 272 milyon dolar arttı. Merkez Bankası resmi rezervleri 4.67 milyar dolar azaldı. Ocakta çıkış yaşanan net hata noksan kaleminde şubatta ise 1 milyar dolar giriş yaşandı.

Uzmanlar deprem nedeniyle daralan ihracatın etkisi ile artan ithalatın cari açıkta artışa işaret ettiğini belirterek enerji fiyatlarındaki düşük seviyenin ve böylelikle enerji ithalatındaki gerilemenin dış dengedeki bozulmayı sınırladığını vurguladı. Şirketlerin borçlanmasının yanı sıra şubatta cari açığı finansmanını net hata noksan ile rezervlerin üstlendiğini kaydeden uzmanlar, enerji fiyatlarındaki düşük seviyelere rağmen kısa dönemde mevsimsel etkilerle dış ticaret açığındaki ve cari açıktaki genişlemenin devam edeceğini öngördü.

Son 12 aylık dönemde 66.3 milyar dolarlık döviz çıkışı

Dinamik Yatırım Baş Ekonomisti Enver Erkan, ihracatın yeniden dirençli duruma geçmesinin dış ticaret açığındaki genişlemeyi yavaşlatabileceğini, ancak seçim ve deprem etkisiyle beraber Şubat ayından sonra da cari açıktaki artış devam edebilir göründüğünü vurguladı. Erkan, “Yüksek enflasyon ortamının getirdiği talep etkisi ithalat tarafındaki olumsuz baskının devam etmesine neden olmakta, bu nedenle de cari açık yüksek bir artış göstermektedir. Ekonomik model, normalde lirayı zayıf tutarak ihracat artışı kanalıyla cari fazla yaratmak üzerine kurulu ancak başta enerji fiyatları, daha sonra da artan enflasyon ve düşük faizin getirdiği fazla tüketim cari açığın derinleşmesine neden olmakta. Son dönemde enflasyonu kontrol etmek için lira stabil tutulmaya çalışırken, gerçek piyasa değerinden uzaklaşan bir yerel para birimi ihracat mallarında fiyat belirlemeyi zorlaştırmakta” dedi. Bizim Menkul’ün notunda ise son 12 aylık dönemde ise 55,4 milyar dolar olan cari açıkla beraber yabancıların 4.1 milyar dolarlık hisse ve 2.1 milyar dolarlık tahvil satışının yanı sıra 4.7 milyar dolar net varlık edinimi hesabıyla birlikte toplamda 66.3 milyar dolarlık döviz çıkışı gerçekleştiği yer aldı. Notta şöyle denildi: “Çıkan bu dövize karşılık 8.3 milyar dolar doğrudan yatırımlardan döviz girdisi olurken büyük bir kısmı TCMB'nin yükümlülüklerinin artmasıyla oluşan diğer yatırımlar hesabından 34.9 milyar dolar giriş olmuştur. 24.5 milyar dolar net hata ve noksan sonrasında ise TCMB'nin rezervlerinde 1.45 milyar dolarlık artış yaşanmıştır.”