Yoksul ülkeler için ‘gıda krizi’ uyarısı

Hilal SARI

Chicago Emtia Borsası’nda (CBOT) işlem gören buğday fiyatı, diğer emtiaların aksine mart ortasından bu yana yüzde 15 yükseliş kaydederek hafta başında 5,72 dolar/kile düzeyine kadar yükseldi. Uluslararası Hububat Konseyi verilerine göre ise pirinç piyasası için gösterge niteliğinde olan Tayland pirincinin ton fiyatı yıl başından bu yana yüzde 17 artışla 490 dolara ulaştı.

Salgın nedeniyle evlerden çıkmayan 3 milyarın üzerinde insan, daha fazla makarna, pirinç ve ekmek tüketmeye başlayınca, buğday ve pirinç fiyatları yükselişe geçti. Öte yandan tarım emtialarının yetiştirildiği tarlalarda ise tedarik zincirinde kırılmalar olduğu haberleri gelmeye başladı. Ayrıca çeşitli ülkeler de tarım ürünlerinin ihracatına kısıtlamalara gidiyor.

Wall Street Journal’da yer alan habere göre, dünyanın en büyük buğday üreticilerinden Fransa’daki karantina önlemleri nedeniyle Avrupa buğday fiyatlarında sıçrama yaşanıyor.

Fakir ülkelerde gıda krizi riski

Hububatları ülkeler ve sınırlar arasında hareket ettirmede yaşanan aksaklıklar, ülkelerin alımları hızla artırmasıyla bir araya gelince salgının küresel gıda piyasasına etkilerinin de artacağı öngörülüyor. Birleşmiş Milletler’e bağlı Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) kıdemli ekonomisti Abdolreza Abbassian, “Şu anda yaşadığımız bir tür mükemmel fırtına” diyor. Örgüt lojistik aksaklıkların yanı sıra gelişmekte olan ülkelerin para birimlerinin değer kaybetmesinin, özellikle gıda ithalatı yapan ülkeler için alımları daha pahalı hale getirdiğini belirtiyor ve önemli bir uyarı yapıyor: “Bu gelişmeler daha fakir ülkeler ve salgının en sert vurduğu ülkelerde bir gıda krizine yol açabilir.”

‘Stoklar gezegene yeter’

Rusya, Ukrayna ve Latin Amerika gibi büyük tarım ürünü ihracatçılarında kaydedilen güçlü rekolteler sayesinde tahıl ve yağlı tohum stokları düzeyleri şu anda yüksek. ABD Tarım Bakanlığı verilerine göre küresel buğday rekoltesi Ağustos’ta sonlanacak olan 2019-20 sezonunda 764,5 milyon metrik tona ulaşarak tarihi rekor düzeyi görecek. AgriCensus’tan analist Tom Houghton “Şu an hala gezegendeki herkesi doyurmaya yetecek kadar buğday var” diyor. Ancak, sorun, bu buğdayın doğru yere ulaşmasını sağlamak olabilir.

Taşıma maliyeti de artıyor

Fransa’da kamyon şöförü eksiği nedeniyle hububat sektöründe zorluklar yaşanmaya başladı. Ayrıca şu anda hububatın limanlara sevkiyatının maliyetlerinde de artışlar yaşanıyor. Emtia tüccarlarına pazarlama danışmanlığı veren Dave Marshall’a göre karantinalar ve evde yemek oranındaki artış ise ‘kısa vadeli çalkantılara’ neden oluyor. “Restoranlar kapandıkça, tüketiciler evde yemek yapmak zorunda kalıyor. Bu da evdeki envanterlerine ekleme yapmalarını gerektiriyor” diyor Marshall.

Bazı büyük tarım ürünü ihracatçısı ülkeler yurtiçi tedariğini korumak ve yurtiçi gıda enflasyonunun yükselmesini engelleyebilmek için gıda ihracatlarına yasak getirmeye hazırlanıyor. İlk yasak Rusya’dan geldi. Kommersant gazetesinin haberine göre, Rusya’dan buğday, mısır, çavdar ve arpa ihracatının 1 Nisan-30 Haziran 2020 tarihleri arasında 7 milyon ton ile sınırlandırılması planlanıyor. Geçen hafta Kazakistan unun, Vietnam da pirincin ihracatını geçici olarak yasakladı. Sonrasında Kazakistan bu yasağı kaldırıp buğday ihracatına yeni kota getirileceğini duyurdu.

Türkiye de dahil, alımlar hızlandı

Dünyanın en büyük buğday ithalatçısı Mısır’da Devlet Başkanı El Sisi gıda rezervlerinin yükseltilmesi talimatı verdi. Türkiye’de Toprak Mahsulleri Ofisi, yıl başından bu yana yüzbinlerce ton ekmeklik buğday ve makarnalık buğday alım ihalesi açtı. Rabobank analisti Michael Magdovist salgının uzun süreli değişikliklere neden olabileceğini belirterek, “Ülkeler şu anda karantina uygulamak gerekirse diye yeterli miktarda stok ithalatı yapmak istediğini gösteriyor” diye konuşuyor.

Gıda zincirinde aksama olmaması için ülkeler ne yapmalı?

FAO, Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve Dünya Ticaret Örgütü (WTO) Genel Direktörleri QU Dongyu, Tedros Adhanom Ghebreyesus ve Roberto Azevedo, milyonlarca insanın gıda güvenliğini sağlamak için neler yapılması gerektiğine yönelik ortak bir açıklama yaptı.

Çok önemli çağrılar içeren açıklamada, hükümetlerin giderek yayılan salgınla mücadelede yasal tedbirler uygularken, gıda güvenliğini, küresel gıda ticaretini ve gıda güvenliği üzerindeki etkileri azaltmak için ayrıca özen göstermesi vurgulanıyor.

Ortak açıklamada öne çıkan bazı önemli uyarılar ise şöyle:

● Tedbirler gıda tedariğini etkilememeli: Dünyadaki milyonlarca insanın gıda güvenliği ve geçim kaynakları uluslararası ticarete bağlı. Ülkeler, artan salgını önlemek için yasal tedbirleri yürürlüğe koyarken, gıda tedariği, küresel gıda ticareti ve gıda güvenliği üzerindeki olası etkileri azaltmak için de ayrıca özen göstermeli.

● Gıda israfı artabilir: Tarım ve gıda endüstrisi işçilerinin hareketlerini kısıtlayacak ve yiyecek konteynerlerinin sınırda gecikme yaşamasına sebep olacak aksamalar kolay bozulan gıdaların çürümesi ve gıda israfının artmasıyla sonuçlanabilir.

● Gıda ticaretinde sınırlama sert sonuçlar doğurur: Gıda ticaretindeki sınırlamalar, gıda güvenilirliği üzerinde de gerekçesiz endişeler oluşturabilir. Şayet böyle bir senaryo gerçek olursa, bu durum, gıda talep zincirinde kesintiye yol açar ve başta en kırılgan ve gıda güvensizliği yaşayan topluluklar için sert sonuçlar doğurur.

● Belirsizlik ihracat yasak dalgası başlatabilir: Gıda mevcudiyetine ilişkin belirsizlik, küresel pazarda darlık yaratarak, bir ihracat kısıtlamaları dalgasını tetikleyebilir. Bu tür reaksiyonlar, gıda arzı ve talebi arasındaki dengeyi değiştirerek, fiyat artışlarına ve fiyat değişkenliğinin artışına neden olabilir.

● Gıda zincirindeki işçilerin sağlığı kritik öneme sahip: Benzer şekilde, işleme ve satış bölümlerindeki gıda üreticileri ve gıda işçilerinin de korunmaları hastalığın yayılmasını önlemek ve gıda tedarik zincirlerinin devamı için kritik öneme sahiptir. Sıkı güvenlik gereklilikleri altında tüketiciler, başta yaşlılar ve çocuklar gibi en çok muhtaç olanlar olmak üzere, kendi topluluklarındaki yiyeceklere erişimleri olmaya devam etmelidir.

● Üretim, tüketim, stok ve fiyat bilgileri gerçek zamanlı erişilebilir olmalı: Ayrıca gıda ticareti tedbirleri, gıda üretimi, tüketimi ve stok seviyeleri ile gıda fiyatları hakkındaki bilgilerin gerçek zamanlı olarak erişilebilir olmasını da sağlamalıyız. Bu; belirsizliği azaltır, üreticilerin, tüketicilerin ve ticaret ile uğraşanların daha bilinçli kararlar almasını sağlar. Hepsinden önemlisi, panik alışverişinin ve gıda ile diğer tüketim malzemelerin stoklanmasının kontrol altına alınmasına yardımcı olur.

Ülkelere 5 önemli masaj

Dünya Sağlık Örgütü, Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü ve Dünya Ticaret Örgütü’nden ülkelere çok önemli beş çağrı var:

1. Küçük çiftçiye üretim ve pazarlamasında destek olun

2. Gıda ve yardım programlarını genişletin

3. Darboğazlara odaklanarak, gıda değer zincirini canlı tutun

4. Politikalarınız küresel ticareti kesintiye uğratmasın

5. Makroekonomik gelişmeleri iyi yönetin, gıda enflasyonuna fırsat vermeyin.