Ever Given, Türkiye'nin dış ticaretini de tıkadı

 Deniz KILINÇ - Aysel YÜCEL

23 Mart günü Süveyş Kanalı’nda iki ucu karaya oturan, sahibi Japon, işletmecisi Tayvanlı Evergreen olan Ever Given gemisi, başta perakendeden otomotive, petrolden doğalgaza birçok sektörde üreticilerin sevkiyatlarının gecikmesine neden oluyor. Dün itibariyle geminin yeniden yüzdürülmesi için iş makineleri çalışmaya devam ederken, alçalan su seviyesi işleri daha da zorlaştırıyor. Süveyş Kanalı İdaresi verilerine göre kanaldan geçmeyi bekleyen gemi sayısı 396’ya yükselirken,  bazı gemilerin yolu 10 gün uzatan Ümit Burnu rotasını tercih etmek zorunda kalması hem navlun bedellerini artırıyor hem de sevkiyatlardaki gecikmenin daha da uzayabileceği anlamına geliyor.

Tıkanıklıktan etkilenen gemilere indirim gelebilir

Küresel denizcilik sektörüne ilişkin danışmanlık veren Lloyd’s List, Ever Given tıkanıklığının günlük 9,6 milyar dolar değerinde deniz trafiğini engellediğini öngörüyor. Zarar bu kadar büyük olunca kanal otoritesi mağdur olan gemiler için indirim konusunu değerlendirmeye başladı. Akdeniz ile Kızıldeniz'i birbirine bağlayan Süveyş Kanalı İdaresi Başkanı Usame Rabi, tıkanıklıktan kaynaklı gecikmelerden etkilenen gemilere indirim yapılmasının değerlendirildiğini açıkladı. Al Arabiya TV’ye yaptığı açıklamada Rabi, kanaldan geçmek için bekleyen gemi sayısının 369’a yükseldiğini ve tıkanıklığın kanal işletmesine her gün 13 ila 14 milyon dolar ek gelir kaybına yol açtığını söyledi. Yaklaşık 14 römork ve iş makinesinin çabalarıyla dün itibariyle devam eden çalışmalarda Ever Given, şimdiye kadar iki ucundan sadece 30 metre hareket ettirilebildi ancak bu gemiyi yüzdürmek için yeterli değil.

Sisi talimat verdi: Hafifletme planına hazırlanılsın

Mısır Cumhurbaşkanı Abdülfettah El-Sisi dün talimat vererek, geminin kargo yükünün hafifletilmesi yoluyla yüzdürülmesi hedeflenen C planına da hazırlanılmasını istedi. Fakat gemideki konteynerlerin karaya indirilerek yükün hafifletilmesi planına kanal otoritesinin Başkanı Rabi sıcak bakılmadığına işaret etti. Extra News TV kanalına yaptığı açıklamada Rabi, Mısırlı ekipler tarafından tasarlanan üç kurtarma planın, ilk ikisinin çalışmalarını üçüncü günde katılan Hollandalı bir ekibin de yardımıyla devam ettiğini söyledi. İlk iki kurtarma planı hakkında bilgi vermeyen Rabi, üçüncü plan kapsamında 13 bin konteyneri 52 metre gibi bir yükseklikten indirmenin zor bir ihtimal olduğunu söyledi. Rabi ayrıca, kanaldan geçmeyi bekleyen gemilerden üçünün hayvan taşıdığını belirterek, gemilere gerekli yem ve tıbbi malzeme yardımının yapılması için de 7-24 çalışıldığını aktardı.

“Gemi ikiye ayrılabilir veya alabora olabilir”

2014 yılında Costa Concordia gemisinin benzer bir durumdan kurtarılmasına öncülük eden Nick Sloane, çalışmaların uzaması ve hafifletme planıyla devam edilmesi durumunda geminin alabora olmaması için zemin çalışmalarının çok iyi yapılması gerektiğini vurgulayarak “Geminin hangi derinlikte karaya oturduğunun anlaşılması için deniz yatağı ve kanal dibine yönelik kapsamlı bir araştırmaya ihtiyaç var” diyor. Sloane’un görüşlerine yer verilen The Daily Beast haberinde geminin ikiye ayrılma ihtimali olduğu ve taşıdığı petrol ve medikal ekipmanların kanala dökülerek tıkanıklığın daha da uzun sürebileceği ihtimaline de dikkat çekiliyor. gCaptain gemicilik sektörü websitesinin kurucusu ve CEO’su Kaptan John Konrad ise geminin alabora olma riskinin de olduğunu belirterek bunun da bir felaket olabileceğini ifade ediyor.

Tam etkisi aylar sonra anlaşılacak

Aralarında petrol, elektronik eşyalar ve otomobiller gibi çeşitli mallar taşıyan 369 gemi Süveyş Kanalı’ndan geçmeyi bekliyor. Pandemi sebebiyle bir yıldır sevkiyatlarda halihazırda yaşanan gecikmelerin ardından Ever Given tıkanıklığı bu krizi daha da beslemiş oldu. Beyaz Saray Basın Sözcüsü Jen Psaki de tıkanıklığın “enerji piyasalarında olası etkileri” olacağını belirterek, Süveyş Kanalı krizinin ABD otomobil ve petrol sektörlerini de zora sokacağı sinyalini veriyor. Belirsizlik devam ederken, kâr amacı gütmeyen Association for Supply Chain Management organizasyonu başkan yardımcısı Douglas Kent, tıkanıklık etkisinin aylar sonra anlaşılacağını öngörüyor.

Ümit Burnu yakıt maliyetini 300 bin dolar artırıyor

Süveyş Kanalı’nın iki ucunda sıraya giren gemilere Ümit Burnu alternatif bir rota olsa da, ek 10 günlük yolculuğun tedarik zincirindeki gecikme ve buna paralel artan yakıt maliyetleri sıkıntı oluşturuyor. Gemilerin rotalarını Süveyş Kanalı’ndan Ümit Burnu’na çevirmesi, yolculuğu yaklaşık 10 bin kilometre daha uzatıyor. Orta Doğu’dan Avrupa’ya seyahat eden bir gemi ise Ümit Burnu’nu tercih ederse, yakıt maliyeti yaklaşık 300 bin dolar artıyor. Maersk’ten konuyla ilgili yapılan açıklamada Ümit Burnu dahil alternatif çözümlerin değerlendirildiği belirtildi. Fakat bu karar, Süveyş Kanalı’ndaki tıkanıklığın kaç gün süreceğine bağlı olarak verilecek. Alman Hapag-Lloyd da yaşanan gecikmeler sebebiyle müşteri taleplerine bağlı olarak Ümit Burnu rotasını tercih edebileceğini açıkladı.

Hangi sektör nasıl etkileniyor?

ENERJİ: Tıkanıklığın tedarik zincirlerini alt üst etmesinden en büyük darbeyi enerji, perakende ve otomotiv sektörleri aldı. Günde en az 3,9 milyon varil ham petrol ürününün geçiş yolunda yaşanan tıkanıklık sonucu, Suriye hükümeti petrolü karneye bağladı. Küresel petrol fiyatları arz yollarındaki tıkanıklıkla birlikte COVID-19’da 3. dalganın talep görünümünü bozmasına rağmen sıkıntının haftalar sürebileceği endişesiyle yükselişte. Ayrıca kanalın süresiz olarak deniz trafiğine kapanması Avrupa'ya sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) sevkiyatını da zora sokuyor.

OTOMOTİV: Küresel çip krizi sebebiyle zorluklar yaşayan otomotiv sektörüne bir darbe de Ever Given’dan gelmiş oldu. Michigan Üniversitesi Ulaşım Araştırma Enstitüsü birimi Center for Automotive Research yetkilisi Kristen Dziczek tıkanıklık sebebiyle ABD’deki bayilerde arz sorunu yaşanabileceği uyarısı yaptı.

PERAKENDE: Dünyanın en büyük mobilya üreticisi IKEA ve Londralı elektronik ürün satıcısı Dixons Carphone da Ever Given sebebiyle sorunlar yaşayan markalar arasında. IKEA’nın kanaldan geçmeyi bekleyen 110 konteyneri olduğu belirtilirken, IKEA sözcüsü Hannes Mard, “Operasyonun ne kadar süreceğine bağlı olarak bu durum tedarik zincirimizde engellere yol açabilir” dedi. Hollanda merkezli ev eşyaları zinciri Blokker de sevkiyatlarında tıkanıklık nedeniyle gecikme olduğunu belirtiyor. Nike ve Peloton gibi şirketler de zaten konteyner krizi ile sıkışmış olan tedarik zincirlerinde milyonlarca dolar gecikme maliyetleri olduğunu vurgulayan şirketler arasında.

Tıkanıklık, Türkiye’nin dış ticaretini de vurdu

Süveyş Kanalı’nın kapanması Türkiye’nin Uzakdoğu ile yapılan dış ticaretini aksatmaya başladı. Çin’den yapılan ithalat taşımalarında en az 5 günlük rötar olacağı belirtilirken, armatörlük şirketleri Uzakdoğu seferlerini kanal tam açılana kadar askıya aldı. 

Dünyanın en büyük operatörlerinden MSC’nin Türkiye Genel Müdürü Barış Dilek, Uzakdoğu ve Ortadoğu’dan gelecek ya da bu bölgelere gidecek gemilerin seferlerinde aksama olacağı için gemi ve ekipman sorununun artabileceği uyarısında bulundu. Barış Dilek, “Şu anda kanalda Türkiye’ye gelmek için bekleyen 3 gemimiz var. Geri de dönemiyor bu gemiler. Uzakdoğu rezervasyonlarını geçici olarak durdurduk. Bu hafta itibarıyla sorun çözülürse yeniden rezervasyon yapabileceğiz. Sorun kısa vadede çözülmez ve gemiyi kurtarmak haftalarca sürerse, Mersin ve İstanbul’dan çıkışlar bu durumdan çok olumsuz etkilenecek. Uzakdoğu ve Ortadoğu için uzun bir süre rezervasyon yapamayabiliriz” diye konuştu. MSC, Türkiye’nin denizyolu konteyner taşımacılığında yüzde 35’ten fazla payla ilk sırada yer alıyor.

“Kimse ek maliyete katlanmak istemez”

Türkiye’nin önde gelen kuru yük brokerlerinden Marvel Denizcilik'in Yönetim Kurulu Başkanı Levent Karaçelik, kanalın kapanmasının özellikle Akdeniz ve Karadeniz’den Uzakdoğu’ya olan malların sevkiyatını durdurduğuna dikkat çekti. Karaçelik, “Sorun çözülene kadar bu malların sevkiyatı iptal edildi. Dolaysıyla bu bölgedeki gemileri ve navlun endekslerini olumsuz etkiledi. Süveyş’te kanal açıldıktan sora trafiğin normale dönmesi en az 1 hafta ila 10 gün arasında sürecek. Bu süreçte navlun ve gemi kiralama bedelleri de etkilenecek. Zaten yüksek olan navlun piyasasında kimse Güney Afrika’dan dolaşmanın getireceği ek maliyete katlanmak istemeyecektir. Bu sebeple kanal tam olarak tekrar trafiğe açılana kadar birçok malın Uzakdoğu’ya sevkiyatı ertelenecek” açıklamasını yaptı.

Malların teslimatında yaşanan gecikme uzayabilir

Rif Line Lojistik Türkiye Genel Müdürü Mehmet Serkan Erdem ise konuyla ilgili şu açıklamayı yaptı: Süveyş’teki kazadan genel olarak tüm dünya olumsuz etkilenecek. Kazanın Türkiye’nin dış ticaretine etkisi bu hafta daha da netleşir. Şu anda herkes sakin ve beklemede. Bizim de Uzakdoğu’dan gelen konteynerlerimiz var. Bu malların 3 ila 5 gün gecikme ile geleceği belirtildi ancak pazartesi ve salı revize gecikmeleri iletirler diye tahmin ediyoruz. Öte yandan, daha önce boş ekipmanların Çin’e yönlendirildiğini, dolaysıyla Türk ihracatçısının mağdur olduğunu dile getirmiştik. Şimdi bu durum kesintiye uğrayacağı için boş ekipman havuzu lehimize işler.”

Açılsa bile normale dönüş 4 haftayı bulabilir

Uluslararası Taşımacılık ve Lojistik Hizmet Üretenleri Derneği (UTİKAD) Denizyolu Çalışma Grubu Başkanı Cihan Özkal ise "Kanalın kapanması özellikle Uzakdoğu ve Ortadoğu taşımalarını etkileyecek. Gemilerin geç gelmesi ve bu bölgelere yapılan seferlerin iptal edilmesi nedeniyle fabrikalarda stoklar birikecek. Kanal pazartesi açılsa bile, oluşan trafik nedeniyle tadarik zincirinin normale dönmesi 4 haftayı bulabilir" dedi.