Esad ve ailesinin kaçmak için Rusya'yı seçmesinin nedeni ne?

8 Aralık Pazar günü muhalif güçler tarafından Baas rejiminin devrilmesiyle Beşar Esad’ın 24 yıllık devlet başkanlığı ve ailesinin 50 yılı aşkın süren Suriye iktidarı sona erdi. Esad’ın 2000 yılında devlet yönetimine geçmesinden önce babası Hafız Esad da 30 yıl boyunca devlet başkanlığı yapmıştı.

Esad’ı deviren Heyet Tahrir eş-Şam (HTŞ) liderliğindeki gruplar Suriye’de bir geçiş hükümeti kurdu. Rusya'ya giden devrik lider Beşar Esad ile eşi ve üç çocuğunun geleceği ise belirsizliğini koruyor.

Esad neden Rusya'ya kaçtı?

BBC’den Sam Hancock’un haberine göre, Suriye'deki iç savaş sırasında Esad'ı destekleyen Rusya, 2015'te bir hava harekâtı başlatarak savaşın gidişatını hükümetin lehine çevirmişti. Rusya'nın Suriye’de iki önemli askeri üssü bulunuyor.

İngiltere merkezli Suriye İnsan Hakları Gözlemevi'ne (SOHR) göre, geçen dokuz yıl boyunca Rus askeri operasyonlarında 8.700'ü sivil olmak üzere 21.000'den fazla kişi öldü.

Ancak 2022’de Ukrayna'daki savaşa yoğunlaşan Rusya, Suriye'deki silahlı muhaliflerin Kasım 2024 sonunda başlattığı yıldırım taarruzunu durdurmak için Esad hükümetine yardım etmekte ya isteksiz davrandı ya da yetersiz kaldı.

Sığınma hakkı

HTŞ liderliğindeki güçlerin Şam'ın kontrolünü ele geçirmesinden saatler sonra Rus devlet medyası Esad ve ailesinin Moskova'ya ulaştığını ve kendilerine "insani gerekçelerle" sığınma hakkı verileceğini bildirdi.

9 Aralık Pazartesi günü ise Kremlin sözcüsü Dmitri Peskov, Esad'ın nerede olduğu ve sığınma talebi sorularına şu cevabı verdi:

"Şu anda size söyleyecek bir şeyim yok. Elbette sığınma hakkı verilmesi gibi bir kararı devlet başkanı alabilir. Bu onun kararıdır."

Esad ailesinin Rusya, özellikle de Moskova ile olan bağları bir sır değildi.

Moskova’ya yatırım

Financial Times'ın 2019'da yaptığı bir araştırma, Esad'ın geniş ailesinin iç savaş sırasında on milyonlarca doları ülke dışında tutmak için Moskova'da en az 18 lüks daire satın aldığını ortaya koymuştu.

Esad'ın en büyük oğlu Hafız, Moskova'da doktora öğrencisi olurken, 22 yaşındaki Hafız'ın doktora tezi geçen hafta yerel gazetelerde haber olmuştu.

HTŞ önderliğindeki muhalif güçler Şam'ı ele geçirirken, Rus devlet televizyonu ise Moskova'daki yetkililerin Rusya'nın üslerini ve diplomatik misyonlarını güvence altına almak için "Suriyeli muhaliflerle" görüştüklerini açıklamıştı.

Esad'ın eşinin çifte vatandaşlığı var

Beşar Esad, Suriyeli bir ailenin çocuğu olarak Londra'nın batısında doğup büyüyen İngiltere ve Suriye çifte vatandaşlığına sahip Esma Esad ile evli.

Yatırım bankacısı olmadan önce Londra'da okula ve üniversiteye devam eden Esma Esad, 2000 yılında Suriye'ye taşındı. Esad'ın babasının yerine devlet başkanlığına geçtiği dönemde evlendiler.

Londra Ekonomi ve Siyaset Bilimi Okulu'nda (LSE) misafir öğretim üyesi olan Dr. Nesrin Alrefaai'ye göre, Esma Esad, İngiliz pasaportuna sahip olduğu için Rusya'da kalmak yerine İngiltere'ye dönebilirdi.

"Ancak ABD, Rusya'da olduğu bildirilen babası Dr. Fawaz al-Akhras'a da yaptırım uyguladığı için" Esma Esad Moskova'da kalmak isteyebilir.

Mail Online tarafından yayınlanan bir haberde, Esma'nın kardiyolog babası ve emekli diplomat annesinin, kızlarını ve damatlarını "teselli etmek" için Moskova'da olmak istediklerine dair komşularının aktarımlarına yer verildi.

Esad ve eşinin üç çocuğu var; doktora öğrencisi Hafız, Zein ve Karim.

Esad’ın malvarlığı

ABD Dışişleri Bakanlığı'nın Kongre'ye sunduğu 2022 tarihli bir raporda, geniş Esad ailesinin net servetinin 1-2 milyar dolar arasında olduğu belirtilirken, bu rakamın tahmin edilmesinin zor olduğu, çünkü varlıklarının "çok sayıda hesaba, gayrimenkullere, şirkete ve offshore vergi cennetlerine yayıldığına ve gizlendiğine inanıldığı" belirtiliyordu.

Rapora göre, Beşar ve Esma Esad, "Suriye'nin en büyük ekonomik aktörleriyle yakın patronaj ilişkileri sürdürmüş, yasadışı faaliyetlerden elde edilen parayı aklamak ve rejime fon aktarmak için şirketlerini kullanmışlardı.”

Raporda, ayrıca Esma'nın "Suriye'nin içinde bulunduğu ekonomik krizi yöneten ekonomi komitesi üzerinde etkisi olduğu" ve ülkenin "gıda ve yakıt sübvansiyonları, ticaret ve para birimi konularında" önemli kararlar aldığı belirtiliyordu.

Ayrıca rejimin elindeki bölgelerin yeniden inşası için yapılan dış yardımların çoğunun kanalize edildiği Suriye Kalkınma Vakfı üzerinde de etkili olduğu ifade ediliyordu.

Esad yargılanabilir mi?

50 yılı aşkın Esad ailesi yönetiminin devrilmesinin ardından Uluslararası Af Örgütü Genel Sekreteri Agnès Callamard, Suriyelilerin "büyük ölçekte tarifsiz insani acılara neden olan korkunç insan hakları ihlallerine" maruz kaldığını söyledi.

Buna "kimyasal silahlarla saldırılar, varil bombaları ve diğer savaş suçlarının yanı sıra insanlığa karşı suç teşkil eden cinayet, işkence, zorla kaybetme ve yok etme" de dahil dedi.

Callamard, uluslararası toplumu, uluslararası hukuku çiğnediğinden şüphelenilen kişilerin ve diğer ciddi insan hakları ihlallerinin soruşturulmasını ve işledikleri suçlardan dolayı yargılanmalarını sağlamaya çağırdı.

10 Aralık Salı günü Suriye'deki HTŞ lideri Ebu Muhammed Colani, devrik rejimin üst düzey yetkililerinden siyasi tutuklulara işkence yapılmasına karıştığı tespit edilenlerin isimlerinin açıklanacağını söyledi.

Colani, ayrıca Suriye Kurtuluş Hükümeti adını verdikleri geçiş hükümetinin, başka bir ülkeye kaçtığını tespit ettiği yetkililerin, ülkelerine geri gönderilmesi için çalışacağını söyledi.

Fransa'da soruşturma yargıçları, 2013 yılında Suriye'de gerçekleştirilen ölümcül kimyasal saldırıyla bağlantılı olarak insanlığa karşı suç ve savaş suçlarına iştirak ettiği iddiasıyla Esad hakkında evrensel yargı yetkisi kapsamında tutuklama emri çıkarılmasını talep etti.

Rusya, kendi vatandaşlarını iade etmiyor.

Ancak Esad'ın da Rusya'dan ayrılıp Suriye'ye dönmesi ya da kendisini bir suçla itham edebilecek başka bir ülkeye veya iade edilebileceği bir ülkeye gitmesi de pek olası görülmüyor.